مَچْ ( درخت خرما):

درخت خرما در نواحي گرمسيري ايران پرورش مي يابد . وجود اسامي متعدد و انواع درختانخرما ( بيش از ۱۷ گونه درخت خرما ) نشانگر اهميت بيش از حد درخت خرماست.فقط براي درك اهميت خرما براي يك دهانی كافي است به چند جمله توجه كنيد :

پسري كه زن مي گيرد ، پدرش يك درخت خرما به او هديه مي دهد. 2-وقتي فردي فوت مي نمايد، به كسي كه بر او نماز خوانده درخت خرما تعلق مي گيرد. 3-كسي كه مريض مي شود يا به مشكلي دچار مي شود ، يك درخت خرما صددقه مي دهد. 4- فردي كه زن مي گيرد تعدادی اصله نخل خرما بعنوان مهريه به عروس تقديم مي كند. 5- وجود اسامي مختلف براي يك شي ( از جمله درخت خرما ) بيانگر ارزش آن شي مي باشد . 6- بردن محصول خرما به كشورهاي خارجی براي هديه دادن به اقوام و دوستان .

انواع و گونه هاي درختان خرماي روستای دهان وگوهرکوه 

- مضافتي          - كُروچ             -كَلَمي             - حساب

- دِسْكي            -آبداني              -بمپوري            - رابي             

-روزبهاني        -كُتمي              -اگري               - ديگِر              

- شَكَري          -كروچك          - هَلينگ             - آشوبَه          

- بَرْني

آب و هوا

آب و هواي اين منطقه فوق العاده گرم است – متوسط دماي ساليانه آن به بيش از 30ْ درجه مي رسد ، خرداد و تير گرم ترين ماه هاي آن تلقي مي شوند. از شهريور ماه تا ارديبهشت هواي آن مطلوب و بهاري است – دي ماه سردترين ماه سال به حساب مي آيد و دماي آن بين 20ْ-10ْ است . به دليل نزديكي به مناطق كوهستاني ‌، اين روستا نسبت به شهر نيك شهر و نواحي اطراف آن هواي خنك تري دارد . ريزش هاي جوي منطقه بيشتر از نوع بارش است. نوع بارش به صورت رگبارهاي كوتاه وشديدي است كه كوه هاي عريان را شستشو مي دهد وسيلاب هاي شديدي را ايجا مي نمايد . بيشتر بارش ها ، تابستانه بوده كه از اواخر تير و مرداد مي بارد. بارش ها از نوع موسومي بوده و در فصل تابستان اثر مثبتي بر كشت برنج دارد. ميزان محصول وابستگي مستقيمي با بارش در طول تابستان دارد.

هامین کلمه ای است در زبان بلوچی که به فصل برداشت خرما گفته می شود.

هامین فصلی است که کشاورزان نخلدار پس از یک سال کار و تلاش و آبیاری و نگهداری از درخت خرما که در زبان بلوچی مچ نامیده می شود نتیجه شیرین همت و تلاش مضاعف خود را به گرمی احساس می کنند.

فصل هامین یا همان فصل برداشت خرما خود به چند مرحله تقسیم میشود . مچ ایوار، مچ بند، مچ سند، مچ بر.

  مرحله اول: که مچ ایوار نامیده میشود در این مرحله عمل لقاح و باروری انجام می شود به این ترتیب که پودر یا خوشه درخت خرمای نر داخل خوشه های درخت خرمای ماده قرار میگیرد به گفته شاعر نامی بلوچ حاج خدا رحم شکل زهی

وهدی که مچ ایوار بیت                    فصل لقاح نخل ها

 جهد و تلاش و کار بیت                   فصل جهد و تلاش و کار میشود

  زردء  چمن   گلزار بیت                   در این فصل چمن دل گلزار میشود

 پلیت و جلوه دار بیت                        طبیعت و چمن دل زیبا و جلوه دار میشود